تاریخچه گردشگری سلامت و توریسم درمانی در ایران و جهان به قرن‌ها پیش بازمی‌گردد. خیلی قبل‌تر از آن‌که مردم برای عمل‌های قلب، جراحی‌های پلاستیک و یا زیباسازی دندان‌ها طی فقط چند ساعت به سراسر دنیا سفر کنند. می‌توان گفت که قدمت گردشگری سلامت در ایران و جهان به اندازه عمر علم پزشکی است. ما مروری بر تاریخچه‌ی مدیکال توریسم از دیروز تا امروز داشته‌ایم که نتیجه‌ی آن را در این پُست برای شما منتشر کردیم. این خط زمانی نشان می‌دهد هر زمان که درمان پزشکی در دسترس نبوده‌ است، در هر مکان و هر دوره تاریخی، افراد بیمار و آسیب‌دیده برای دریافت خدمات درمانی دست به سفر می‌زدند.بسیار پیش از آنکه افراد به فکر سفر درمانی به سایر کشورها بیافتند چیزی در حدود 4000 سال قبل از میلاد مسیح، تاریخ نگاشته شده سفر درمانی به سایر کشورها توسط بشر به ثبت رسیده است. در حقیقت می توان گفت قدمت سفر به منظور درمان به اندازه قدمت خود پزشکی ، درمان و داروهای درمانی است. در این مقاله قصد داریم تاریخچه گردشگری سلامت را شرح دهیم.

تاریخچه گردشگری سلامت در جهان

دوران باستان
بسیاری از تمدن‌های باستانی همچون ایران با اثر شفابخش چشمه‌های آب گرم معدنی آشنا بوده‌اند. در ادامه به بررسی وضعیت مدیکال توریسم در برخی از این تمدن‌ها پرداخته‌ایم:

سومر
سومری‌ها در حدود ۴۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح یکی از اولین مجموعه‌های شناخته شده سلامت را در اطراف چشمه‌های آب گرم بنا کردند. این مرکز سلامتی شامل معابد باشکوه در کنار استخرهای جاری بود.

سوئیس
طی عصر برنز در حدود ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح قبیله‌هایی در سنت موریتز کنونی در کشور سوییس، به فواید نوشیدن آب چشمه‌های معدنی غنی از آهن و آب‌تنی در آن چشمه‌ها پی بردند. همان لیوان‌های برنزی که آن‌ها برای نوشیدن این آب‌ها استفاده می‌کردند در چشمه‌های آب گرم فرانسه و آلمان نیز یافت شده است. این موضوع می‌تواند نشانه وجود گردشگر سلامت در میان این تمدن‌ها باشد.

یونان
یونانی‌ها اولین کسانی بودند که زمینه را برای ایجاد یک شبکه وسیع توریسم پزشکی آماده کردند. آن‌ها به احترام آسکِلِپیوس، خدای درمان و پزشکی، معابد آسکِلِپیوس را بنا نهادند که به یکی اولین مراکز سلامتی جهان بدل شدند. مردم از همه‌جا به این معابد سفر می‌کردند و درمان بیماری‌های خود را در این معابد می‌جستند. 300 سال پیش از میلاد مسیح، معابد درمانی دیگری در قلمرو یونان ظهور یافتند. یکی از آن‌ها اپیداروس نام داشت و بیشترین شهرت متعلق به این مرکز بود که دارای یک زورخانه، مزرعه مار، معبد رویا و حمام آب گرم بود. از دیگر معابد دارای اسپا می‌توان به محراب زئوس در المپ و معبد دلفی اشاره کرد.

هند
در هند نیز زمانی که یوگا و طب آیورودیک در حال محبوب شدن بود، تاریخ توریسم پزشکی به آرامی در حال شکل گرفتن بود. از ۵۰۰۰ سال پیش، موج گردشگران سلامت و شاگردان معنوی به سمت هند سرازیر شد تا با فواید این روش‌های درمانی جایگزین آشنا شوند.

روم
زمانی که روم به یک قدرت جهانی تبدیل شد، حمام‌ و چشمه‌های آب گرم که ترمی (thermae) نامیده می‌شدند بوجود آمدند و در بین اشراف محبوب شدند. این حمام‌ها نه فقط جنبه درمانی، بلکه برای ثروتمندان و اشراف کارکردی تجاری و اجتماعی نیز داشتند.

قرون وسطا
با سقوط تمدن روم، آسیا همچنان مقصد برتر توریسم پزشکی باقی ماند. معابد راه را برای بیمارستان‌ها که به مسافرین در جستجوی درمان، خدمات کلینیکی ارائه می‌دادند، باز کردند. این مراکز در تاریخ گردشگری سلامت ثبت شده‌اند. در ژاپن، چشمه‌های آب گرم معدنی که اونسن نامیده می‌شدند بخاطر داشتن خواص درمانی در این کشور محبوب شدند. جنگ‌جویان خیلی سریع جذب این چشمه‌ها شدند و از آن‌ها برای کاهش درد، بهبود زخم‌ها و رفع خستگی ناشی از جنگ‌ها بهره می‌بردند. در بسیاری از کشورهای اسلامی سیستم‌های مراقبت سلامت پایه‌گذاری شد که به خارجی‌ها نیز خدمات ارائه می‌کردند. در سال ۱۲۴۸ میلادی، بیمارستان منصوری در قاهره بنا شد که به یکی از بزرگ‌ترین و پیشرفته‌ترین بیمارستان‌های جهان در زمان خود بدل گردید. با ظرفیت اسکان ۸۰۰۰ نفر، این بیمارستان مقصد درمان مسافرین خارجی از هر نژاد و مذهب بود.
دوران رنسانس
دوره رنسانس از قرن ۱۴ تا ۱۷ میلادی ادامه داشت و نه تنها تبلور نوزایی در هنر و فرهنگ در اروپا و انگلستان بود، بلکه دوره‌ای بود که گردشگری سلامت نیز شکوفا شد. در سال ۱۳۲۶ میلادی، زمانی که چشمه‌های آب گرم سرشار از آهن در منطقه کشف شدند روستایی به نام شهر آب‌ها (Ville d’Eaux) در سراسر اروپا مشهور شد. افراد برجسته‌ای همچون پیتر بزرگ (تزار روسیه) و ویکتور هوگو از این اقامت‌گاه‌های سلامتی دیدن می‌کردند. کلمه اسپا که از عبارت «سلامت از طریق آب» به رومی ( Salude per aqua) گرفته شده است اولین بار در این‌جا استفاده شد. در قرن شانزدهم، افراد ثروتمند و نخبه اروپا بار دیگر حمام‌های رومی را کشف کردند و سفر را به شهرهای توریستی دارای اسپا آغاز کردند. از جمله این شهرها می‌توان سنت موریتز، شهر آب‌ها، بادِن-بادِن، آخن و بث در انگلستان اشاره کرد. شهر بث در انگلستان از حمایت سلطنتی بهره می‌برد و در سراسر دنیا شناخته شده و مشهور بود. این شهر به مرکز سلامتی و تفریح‌گاه مشاهیر و افراد ثروتند بدل شد. مشهورترین گردشگر سلامتی که لازم است نام او در تاریخ توریسم پزشکی ذکر شود میشل دو مونتنی است. دو مونتنی مبدع فرانسوی مقاله بود و او را پدر سفرهای لوکس می‌دانند. وی اولین راهنمای اسپای ثبت شده در تاریخ توریسم پزشکی را نوشته است.
دوران پس از رنسانس
در اواخر دوران رنسانس، اشراف از تمام اروپا به شهر بث می‌رفتند تا از خواص درمانی و شفابخش آن بهره‌مند شوند. در سال ۱۷۲۰، شهر بث اولین شهر انگلستان بود که سیستم فاضلاب سرپوشیده داشت و در این زمینه سال‌ها از لندن جلوتر بود. این شهر مزایای اقتصادی، اجتماعی و فناوری فراوانی دریافت ‌می‌کرد. جاده‌ها سنگفرش شده بودند، خیابان‌ها روشنایی داشتند، هتل‌ها و رستوران‌ها زیباسازی شده بودند. و همه این‌ها فقط بخاطر گردشگری سلامت بود. کشف سرزمین جدید مقاصد جدیدی را برای گردشگران سلامت اروپایی فراهم آورد. در طول قرن هفدهم، استعمارگران انگلیسی‌ و هلندی‌ شروع به ساختن کلبه‌های چوبی در کنار چشمه‌های آب معدنی سرشار خواص درمانی کردند. لازم به ذکر است که در این زمان، بومیان امریکایی دنیای جدید در هنر شفا ماهر و چیره‌دست بودند. دانش طب گیاهی آن‌ها بی‌نظیر بود و با طب گیاهی اروپا، آسیا و افریقا رقابت می‌کرد.

۲۰۰۷ و پس از آن
تعداد گردشگران سلامت هر ساله رو به افزایش است. طی چند سال گذشته، شرکت‌های بیمه و مراقبت سلامت زیادی برون‌سپاری درمانی را در دستور کار خود قرار دادند. آنها به مشتریان خود این امکان را می‌دهند تا برای درمان‌های غیراورژانسی و جراحی به کشورهای دیگر سفر کنند، و بسیاری دیگر درمان در کشورهای دیگر را نیز تحت پوشش درمان خود قرار دادند. طبق اعلام مجله‌ی گردشگری سلامت در سال 2016 بیش از 11 میلیون نفر به دنبال مراقبت‌های سلامتی مقرون به صرفه، از مرزهای ایالات متحده عبور کردند. در گزارش اخیر ویزا و اقتصاد آکسفورد نیز بیان شده که این رقم برای یک دهه آینده هر سال تا 25 درصد رشد خواهد کرد زیرا پیش‌بینی می‌شود که رقابت برای گردشگری سلامت در جهان بین کشورها شدت بگیرد.